Zaproszenie prof. Stępnia do Bydgoszczy zostało wystosowane z okazji obchodzonego 27 maja Dnia Samorządu Terytorialnego. W uroczystej sesji uczestniczyli – oprócz radnych Rady Miasta Bydgoszczy – przedstawiciele samorządów biorących udział w Konwencie Przewodniczących Rad Miast Wojewódzkich, m.in. przewodniczący i wiceprzewodniczący Rad Miast Krakowa, Rzeszowa i Olsztyna.

- Bez samorządu nie ma państwa typu zachodniego – podkreślił na początku swojego wystąpienia prof. Jerzy Stępień. – Idea samorządu była w Polsce zawsze żywa, choć trzykrotnie w historii naszego państwa samorządność była niszczona. Pierwszy raz na przełomie XV i XVI w. Do tego czasu swój samorząd posiadały nie tylko miasta, ale również wsie. Kiedy pod koniec XV w. dziedzice zaczęli wykupywać sołectwa, wiejski samorząd przestał istnieć. Pojawiła się pańszczyzna, a w efekcie pod koniec XVII w. chłop stał się w zasadzie niewolnikiem. Słuszne jest zdanie prof. Feliksa Konecznego, polskiego historyka i twórcy oryginalnej koncepcji cywilizacji, że „samorząd to wolność” – mówił były prezes Trybunału Konstytucyjnego. – Drugi okres łamania samorządu to – paradoks – czas II Rzeczpospolitej. Po zamachu majowym zaczęło ograniczać samorząd, który przecież do tej pory istniał nawet pod zaborami, w zaborze pruskim i austriackim. Likwidacja resztek samorządu terytorialnego nastąpiła w 1950 r. poprzez uchwalenie ustawy o terenowych organach jednolitej władzy państwowej. Studiując prawo administracyjne w tamtych czasach korzystałem z podręczników wydanych w latach 60., w których samorządowi poświęcono jedno zdanie. Zdanie to brzmiało: „Samorząd terytorialny to instytucja państwa burżuazyjnego”. Nic dziwnego, że przystępując do prac nad ustawą o samorządzie gminnym, a nawet wcześniej, bo w okresie tworzenia się Solidarności, mieliśmy „domową wiedzę” na temat samorządu. Ale to właśnie wśród postulatów na I zjazd Solidarności pojawiła się idea samorządu, podobnie jak sądownictwa konstytucyjnego i funkcji rzecznika praw obywatelskich. Nie można zatem mówić, o komunistycznej proweniencji Trybunału Konstytucyjnego – podkreślał prof. Stępień.

Jak zauważył współtwórca ustawy o samorządzie gminnym, cywilizacyjnie, biorąc pod uwagę ciągle niską frekwencję wyborczą, polskie społeczeństwo cofnęło się daleko. Musi jeszcze upłynąć wiele lat, abyśmy docenili instytucję samorządu i korzystali z niej tak, jak cywilizacje zachodnie. Profesor odniósł się również do ostatnich propozycji rządzących dotyczących zmian w funkcjonowaniu samorządu, w tym pomysłu na tworzenie województwa warszawskiego jako preludium do powrotu 49 województw, a także o pomyśle na dwukadencyjność w samorządzie. – To jest rozwiązanie niekonstytucyjne nie tylko dlatego, że prawo nie może działać wstecz. To jest niekonstytucyjne, bo oznacza ograniczanie biernego prawa wyborczego, czyli podstawowego prawa stanowiącego trzon demokracji. Ograniczenia, które chciano wprowadzić, wprowadzono na poziomie konstytucji. Jednym słowem: ograniczenia tego podstawowego prawa powinny być zapisane w konstytucji – zaznaczył były prezes Trybunału Konstytucyjnego. – Każdy rząd ma na swoim koncie działania spowalniające decentralizację państwa. Jednak obecnie rządzący nie tylko ją ograniczają, ale dążą do centralizacji władzy w kraju. I w tym kontekście widzę zagrożenie dla ograniczania samorządu. Nigdy w założeniach ustawy o samorządzie wojewodowie nie mieli być współgospodarzami województw. Dziś obserwujemy przesuwanie kompetencji z samorządu województwa w stronę urzędów wojewódzkich, a to jest centralizacja. To działanie groźne dla państwa zachodniego. Ingerowanie w trójpodział władzy, niezależne sądownictwo – to wszystko dążenie do centralizacji w państwie – mówił profesor. – Autonomia samorządu terytorialnego. Niezależność mediów. Niezawisłość, apolityczność sądów. Tego wszystkiego musimy bronić, jeśli chcemy być elementem państwa Zachodu – podsumował prof. Jerzy Stępień.

W dalszej części sesji bydgoscy radni przyjęli Kartę Samorządności, wręczone zostały również Medale Prezydenta Miasta dla osób i środowisk zaangażowanych w sprawy samorządu WIĘCEJ.

Warto wiedzieć:

Prof. Jerzy Stępień (ur. 1947) był senatorem I i II kadencji Senatu RP (1989-1993), wiceministrem spraw wewnętrznych i administracji (1997–1999), prezesem Trybunału Konstytucyjnego w latach 2006-2008. Od września 2016 r. jest prezesem Instytutu Lecha Wałęsy. Wraz z prof. Michałem Kuleszą i prof. Jerzym Regulskim współtworzył ustawę o samorządzie gminnym z 8 marca 1990 r.